όψεις και απόψεις στις Σπέτσες

Το παιχνίδι της τύχης με τη βούληση

Στη ζωή ενός ανθρώπου ή ενός τόπου, δεν είναι εύκολο να εντοπίσεις πού έπαιξε ρόλο η τύχη και πού η βούληση. Όμως είναι τόσο φανερή η σχέση τους στις τρεις μεταμορφώσεις των Σπετσών, που χρησιμεύει ως παράδειγμα για το πώς η τύχη δίνει ευκαιρίες στη βούληση ώστε αυτή να δείξει ετοιμότητα ή μυωπία.

Μεταμόρφωση πρώτη

Το 1700 το νησί ήταν ένας ανάμεσα στις εκατοντάδες παραθαλάσσιους οικισμούς με ψαράδες και καϊκτσήδες, αγρότες και κτηνοτρόφους. Κάποια στιγμή, απέναντι στην Τσακωνιά (απέχει μόλις 15 ναυτικά μίλια), οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, που μέχρι τότε κάναν εξαγωγές μέσω γαλλικών πλοίων, θέλησαν ν’αποκτήσουν δικά τους πλοία. Έτσι θα μπορούσαν, παραδίδοντας στον τελικό προορισμό (λ.χ. Γένοβα και Μασσαλία), να εισπράττουν πολύ μεγαλύτερες τιμές (βούληση για κέρδος). Για να χτιστούν τα μεγάλα εμπορικά πλοία στις Σπέτσες, βάλαν εκείνοι τα κεφάλαια (τύχη για τις Σπέτσες), οι Σπετσιώτες καϊκτσήδες, ξυλοναυπηγοί και έμποροι βάλαν τη δική τους φιλοδοξία (βούληση) και μαζί (ως συνεταίροι για να διασπείρεται το ρίσκο) άρχισαν να ναυπηγούν ποντοπόρα πλοία.

Έτσι, οι πιο τολμηροί Σπετσιώτες, από καπετάνιοι γίναν πλοιοκτήτες. Και εντόπισα, στο Αρχείο τής Μάλτας, την πρώτη άφιξη, ήδη το 1744, ενός πλοίου από τις Σπέτσες. Παράλληλα, στις μεγάλες κυκλικές διαδρομές προς τη δυτική Μεσόγειο οι επιθέσεις των πειρατών (τύχη) ανάγκασαν τους Σπετσιώτες να εξοπλιστούν με κανόνια και να μάθουν να πολεμούν (βούληση). Και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι (τύχη) τους έδωσαν κίνητρα (βούληση) να διασπούν τον Αγγλικό αποκλεισμό των γαλλικών ακτών και να κερδίζουν τεράστια ποσά.

Έτσι σε 3-4 γενεές, ξεκινώντας από το τίποτε, οι Σπέτσες απέκτησαν έναν υπολογίσιμο στόλο με 90 οπλισμένα σιτοκάραβα, 5.000 μάχιμους άνδρες και σχεδόν 1.000 κανόνια, όπως έγραψε το 1808 ο Γάλλος απεσταλμένος Auguste de Jassaud στον Ναπολέοντα.

Δεύτερη μεταμόρφωση

Με το νέο κράτος ο Καποδίστριας κατήργησε την αυτοδιοίκηση των Σπετσών, που την ελέγχαν οι μεγάλοι πλοιοκτήτες (τύχη δυσμενής γι’αυτούς). Και εκείνοι, για να διατηρήσουν την επιρροή τους, έχτισαν νέα αρχοντικά πάνω στην παραλία για τις δημόσιες σχέσεις τους με τους ισχυρούς της Αθήνας (βούληση). Οι επιχειρήσεις τους ήταν κερδοφόρες και τα αγόρια τους αντί να ταξιδεύουν ως καπετάνιοι στα πλοία, σπουδάζαν στο πανεπιστήμιο και ζούσαν ως εισοδηματίες (βούληση).

Το 1854 όμως ο πόλεμος της Κριμαίας (τύχη) διέσπασε τα καθιερωμένα εμπορικά τους δρομολόγια και έσπειρε την αμηχανία. Ενώ διαθέταν πλοία, κεφάλαια και πληρώματα, οι κληρονόμοι δεν ήξεραν πώς να χειριστούν τη νέα κατάσταση, διότι ζούσαν αποκομμένοι από την πιάτσα (μυωπία της βούλησης).

Όμως αυτό που ήταν συμφορά για τους Σπετσιώτες, άνοιξε μια χρυσή εποχή για τους Χιώτες. Το νησί τους είχε καταστραφεί το 1822 (κακή τύχη) και γι’αυτό οι Χιώτες πλοιοκτήτες ήσαν ακόμα της πρώτης γενιάς. Ταξιδεύαν οι ίδιοι στα πλοία τους και, όπως οι Σπετσιώτες της πρώτης και της δεύτερης γενιάς, είχαν μάθει να διακρίνουν τις ευκαιρίες για κέρδη (καλή τύχη).

Έτσι η προσοδοφόρος θαλάσσια «μονοκαλλιέργεια» των Σπετσών (αλλά και της Ύδρας, που ήταν σε παράλληλη τροχιά), μπήκε σε τροχιά παρακμής τόσο βαθειά, που έφτασε μια βάρκα ν’αξίζει παραπάνω από ένα σπίτι. Το νησί δεν προσέφερε πια εργασία και οι νέοι μετανάστευαν. Ανάμεσά τους και ο Σωτήριος Ανάργυρος. Έφυγε το 1868 κι επέστρεψε (τύχη, χάρη στη σύζυγό του) από την Αμερική το 1899.. Με περιουσία και νέες ιδέες (βούληση) που θα γίνουν ο μοχλός της επόμενης μεταμόρφωσης.

Τρίτη μεταμόρφωση

Το 1900 οι Σπέτσες είναι ένας πάμπτωχος τόπος. Στα Δημοτικά Συμβούλια δεν εκλέγονται πια πλοιοκτήτες αλλά έμποροι και κτηματίες. Το νησί είναι σταθμός για αποδημητικά πουλιά και προσελκύει πλούσιους κυνηγούς από την Αθήνα (τύχη) που νοικιάζουν ή αγοράζουν σπίτια. Αυτά, για τον Σωτήριο Ανάργυρο, αποτελούν μιαν εμπορική ευκαιρία: χτίζει λοιπόν το πολυτελές ξενοδοχείο «Ποσειδώνιον» (βούληση) για να διαμένουν πιο άνετα οι κυνηγοί και να παραθερίζουν με τις οικογένειές τους. Μαζί με την ύδρευση του ξενοδοχείου έφτιαξε δημόσιες βρύσες για τους κατοίκους. Έφτιαξε δρόμους για τις εκδρομές των επισκεπτών. Και φύτεψε 100.000 πεύκα για να φτιάξει δάσος (βούληση).

Έτσι έβαλε τις Σπέτσες στην τροχιά ενός «ποιοτικού» τουρισμού που ενισχύθηκε στη συνέχεια με την απόκτηση από τον εφοπλιστή Σταύρο Νιάρχο της διπλανής Σπετσοπούλας. Εκεί προσκαλούσε, για τις δικές του δημόσιες σχέσεις, ισχυρούς πολιτικούς, βασιλιάδες και καλλιτέχνες, δίνοντας έτσι μια κοσμική αίγλη στις Σπέτσες και στην ευρύτερη (βούληση Νιάρχου, τύχη Σπετσών).

Σημείωση: Το απόσπασμα είναι από τις σελίδες 32-35 τού δοκιμίου «Ελλάς Οδηγίες Χρήσης» τού Πέτρου Χαριτάτου (Εκδόσεις «Περισπωμένη», Αθήνα 2017). Περισσότερα για το δοκίμιο  εδώ => «Μιλώντας στο Andro, ο συγγραφέας προτείνει τις δικές του “οδηγίες χρήσης” για να επιβιώσουμε ως κοινωνία -και να αναγεννηθούμε ως έθνος.»

.