όψεις και απόψεις στις Σπέτσες

Θέματα για ζωγραφική, απο την παράδοση των Σπετσών.

Σημείωση για τις πηγές των σκηνών
– Οι αναφορές “Ανεξ.Σπ” παραπέμπουν στο βιβλίο «Ανεξερεύνητες Σπέτσες» του Πέτρου Χαριτάτου, έκδοση Road, Αθήνα 2004.
– Οι αναφορές “τρίτομο Σπ” παραπέμπουν στο τρίτομο έργο «Σπέτσες» της Ένωσης Σπετσιωτών, Πειραιάς 2004.
– Οι αναφορές “Ανάργυρος” παραπέμπουν στο βιβλίο «Ο εθνικός ευεργέτης Σωτήριος Ανάργυρος» του Γιώργου Σταματίου, έκδοση ΑΚΣΣ, Αθήνα 2001
– Οι αναφορές “Παρασκευαίδης” παραπέμπουν στο βιβλίο «Ιστορία των Σπετσών» του Παύλου Παρασκευαϊδη, έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Σπετσών 2007
– Οι αναφορές “Κουμπής Αγώνα” παραπέμπουν στο βιβλίο «Οι Σπέτσες στον Αγώνα» του Ανδρέα Κουμπή, έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Σπετσών 2001

Αγιασμός Αγίου Μανδηλίου

(αναβίωση του εθίμου στο μόλο της Κουνουπίτσας)

Άγιος στο τιμόνι

(σελ.151, 152, Ανεξ.Σπ.) Διηγείται ο Θανάσης Ευσταθίου: «Ο πεθερός μου ερχόταν από τις Κυκλάδες με το καϊκι και τους έπιασε φουρτούνα. Εκεί που κινδύνευαν, μέσα στην αντάρα, ο γιος του κυττά να δει τον πατέρα του που ήταν στο τιμόνι· αλλά εκεί βλέπει ένα γέροντα με άσπρα γένια, σαν τον Άγιο Σπυρίδωνα, και άξαφνα βρεθήκαν σ’ένα νησί, ήταν το Σαν Τζώρτζη, που είναι έξω από την Ύδρα. Αυτό έγινε ανήμερα του Αγίου Σπυρίδωνα».

Ακάκιος και Σπαχής

Ζωγραφιές: http://opseistoukosmou.wordpress.com/abyssos/spahis/

(σελ.178, 179, Ανεξ.Σπ.) “Ο Σπαχής έμενε σ’αυτό το σπίτι της Αναλήψεως έχοντας συνεργάτη τον Φραγκιά που μαζί έκαναν όλες τις πειρατείες. Μεταξύ των πολλών του πειρατειών, ένα βράδυ αγκυροβόλησε στην Πάτμο και προσποιούμενοι τους ναυαγούς κατόρθωσαν να μπουν μέσα στη Μονή της Πάτμου, του Ιωάννη Θεολόγου. Αφού έφαγαν και ήπιαν πήγαν να κοιμηθούν σ’ένα κελί που τους παρεχώρησε ο ηγούμενος της Μονής. Αυτοί αντί να κοιμηθούν με αστραπιαία ταχύτητα μπήκαν στο ναό και έκλεψαν μια περγαμηνή που είχε γραμμένο το Ευαγγέλιο από τον Ιωάννη Θεολόγο και εχάθησαν. Είχε κι ένα χρυσό καντήλι που δεν το φτάναν παρά μόνο αν ανέβαιναν στην Αγία Τράπεζα. Είπε ο Σπαχής, ανέβα, η καθαρή καρδιά πατάει και στην Αγία Τράπεζα. Ερχόμενος στις Σπέτσες πήγε στην Έλωνα την επάνω και παρεκάλεσε τον τότε ιερέα Ακάκιο Κούτση να του το κρύψει βάζοντας το πιστόλι στον κρόταφό του για να τον φοβίσει. Επειδή ο παπα Ακάκιος αρνήθηκε να του κρύψει την περγαμηνή ο Σπαχής έφυγε λέγοντάς του θα μου το πληρώσεις. Μετά παρέλευση 20 ημερών ο πάτερ Ακάκιος κατέβηκε στο Μοναστήρι των Αγίων Πάντων όπου του την είχε στήσει ο Σπαχής. Μόλις έπεσαν μούτρο με μούτρο ο Σπαχής βάζει το όπλο στον Ακάκιο και του λέει μέχρις εδώ ήσουνα. Τότε ο Ακάκιος μη χάνοντας την ψυχραιμία του, του είπε, πριν με σκοτώσεις ρίξε μια ματιά στη μάντρα – εκεί ήταν το νεκροταφείο – να δείς που θα με στείλεις και που θα πάς. Και ιδού το θαύμα·ο Σπαχής μετανοιώνει με την κουβέντα του παπά και κατεβαίνει κάτω στο σπίτι του. Σε λίγες μέρες έβαλε τους μαστόρους και κάνανε στην είσοδο του σπιτιού του ένα βοτσαλωτό το οποίο στη μέση έχει τα κόκκαλα με τη νεκροκεφαλή – τη ματαιότητα – και αριστερά τον Ακάκιο να δείχνει τη ματαιότητα και δεξιά το Σπαχή να κατεβάζει το όπλο του. Μετέπειτα επούλησε το Ευαγγέλιο με την περγαμηνή στην Ιταλία αντί σεβαστού χρηματικού ποσού. Τι απέγινε μετά είναι άγνωστο.”

Αλώνισμα, στο βάθος θάλασσα

Άλογα στο αλώνι, καίκια στο μπογάζι.

Βαρελότα στην Ανάσταση

(το έθιμο)

Εικόνα βάρυνε σαν μολύβι

(σελ.151, Ανεξ.Σπ.) Η κυρά Αγγέλω, ή Αγγέλικω, ήταν μια από τις εκατοντάδες γριές του νησιού. Ήταν μαυροντυμένη με το τσεμπέρι της, φτωχή κι αγράμματη, αλλά σε κάτι ξεχώριζε: είχε μια θαυματουργή, όπως λένε, εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα. Από τους παλαιότερους, είχε ακούσει ο Θανάσης Ευσταθίου πως «μια φορά κάναν λιτανεία την εικόνα, από το σπίτι της Αγγέλικως προς το ναό. Κάποια στιγμή η εικόνα βάρυνε, έγινε σα μολύβι, ασήκωτη, δεν μπορούσαν να προχωρήσουν άλλο. Δίπλα ήταν ένα σπίτι. Πάνε να δουν κι ήταν εκεί κάποιος που πέθαινε, κι είχε πάει ο Άγιος να τον παρηγορήσει.»

Έκλεψε το καντήλι

Ζωγραφιές: http://opseistoukosmou.wordpress.com/kalo-kako/kandili/

(σελ.99, Ανεξ.Σπ.) Λίγο πιο πέρα, προχωρώντας παράλληλα προς την παραλία, φτάνουμε στον Άγιο Νικόλαο με το τεράστιο βοτσαλωτό προαύλιο. Ξεκίνησε ως μοναστήρι κατά το 1700, ίσως και νωρίτερα – δεν υπάρχουν γραπτά ίχνη. Το νεκροταφείο ήταν στην πλαγιά προς την θάλασσα. Λένε πως κάποτε ο ηγούμενος φιλοξένησε τους αξιωματικούς ενός τούρκικου πολεμικού πλοίου. Ένας από αυτούς, απαρατήρητος, έκλεψε ένα ασημένιο καντήλι του Αγίου. Ιδού η συνέχεια, όπως την περιγράφει ο σπετσιώτης ιστορικός Αναστάσιος Ορλάνδος: «Όταν το πλοίον επήρεν προς αναχώρησιν, επαρατηρήθη ότι, καίτοι μη ούσης γαλήνης, το πλοίον δεν εκινείτο, αλλ’ έμενεν εις την αυτήν θέσιν του ως αν ήτο αγκυρωμένον.» Ο πλοίαρχος τα χάνει· κάποια στιγμή, ο ηγούμενος – που είχε ανακαλύψει την κλοπή – φτάνει με μια βάρκα και του λέει τι συνέβη. Ο πλοίαρχος «διέταξεν αμέσως επί ποινή θανάτου να παρουσιασθή ο κλέπτης. Έντρομος ο αξιωματικός, μάλλον ως εκ του θαύματος παρά ως εκ της ποινής, ού μόνο το κανδύλιον απέδωκεν, αλλά και χρήματα προς κατασκευήν και άλλου κανδυλίου.»

Καραβάκια στον Άγιο Μάμα

(σελ.42, Ανεξ.Σπ.) Εδώ, κάθε 1η Σεπτεμβρίου, παραμονή της γιορτής του Αγίου, γίνεται εσπερινός. Μπροστά στην εκκλησία, πάνω στην παραλία, μαζεύονται δεκάδες παιδιά. Έχουν κατασκευάσει αυτοσχέδια καραβάκια, άλλα ξύλινα, άλλα πλαστικά, στολισμένα με σημαίες και λουλούδια. Σ’αυτά, όταν σουρουπώνει, ανάβουν κεράκια και τα ρίχνουν στη θάλασσα. Το ρεύμα παρασύρει τα σκάφη με τις μικρές φλόγες, εικόνες της προσκαιρότητάς μας, κι εξαφανίζονται στ’ανοιχτά. Αυτό το έθιμο, που κανείς δεν ξέρει από πού ξεκίνησε, μεταδίδεται από παιδιά σε παιδιά. Παρόμοια έθιμα υπάρχουν στα ποτάμια της Κίνας και της Ινδίας, καθώς και της Ευρώπης, όπου φεύγουν οι φλογίτσες πάνω στο κινούμενο νερό.

Λάδι στο αγριεμένο κύμα

Ζωγραφιές: http://opseistoukosmou.wordpress.com/kalo-kako/ladi/

(σελ.99, Ανεξ.Σπ.) Πολλοί πιστοί συνήθιζαν, όταν η θάλασσα φουρτούνιαζε και δεν είχαν επιστρέψει οι δικοί τους, να παίρνουν λάδι από τα καντήλια του Αη-Νικόλα και να το ρίχνουν στα νερά για να τους προστατέψουν.

Μαρτύριο των Τριών Σπετσιωτών

(αφήγηση)

Ναός Παναγίας στο Καστέλι

(σελ.145, Ανεξ.Σπ.) Είναι η παλαιότερη εκκλησία του Καστελιού και η πρώτη Μητρόπολη του νησιού. Στην αυλή συζητούσαν οι γέροντες τα προβλήματα της Κοινότητας, λύνοντας ακόμα και διαφορές μεταξύ των κατοίκων, σύμφωνα με τον Κουμπή, που προσθέτει: «Στην άκρη της αυλής βρίσκεται μια μαρμάρινη στήλη όπου οι ζωοκλέφτες, μετανοιωμένοι ή φοβισμένοι από την απειλή κάποιου αφορισμού, έδεναν τη νύχτα τα κλοπιμαία, για να επιστραφούν το πρωί στους ιδιοκτήτες τους». Ο ναός έχει όμορφες τοιχογραφίες κρητικής τεχνοτροπίας, που μαύρισαν όταν την κάψαν οι Τουρκαλβανοί. Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή: πως η Παναγιά ειδοποίησε τους ενορίτες να βάψουν μαύρους τους τοίχους, κι έτσι οι επιδρομείς δεν πείραξαν την εκκλησιά, νομίζοντας πως ήταν ήδη καμένη.

Παναγία Καψοδεματούσα

(σελ.218, Ανεξ.Σπ.)  Γιατί καψοδεματούσα; Λένε πως στο αλώνι πιο πάνω, ξεχάστηκαν ένα Δεκαπενταύγουστο και αλωνίζαν. Κάποια στιγμή, αρπάζουν φωτιά τα δεμάτια, κι έτσι θυμήθηκαν οι αγρότες τι μέρα ήταν και πήγαν να τη γιορτάσουν.

Σπετσιώτικος γάμος

(ελαιογραφία του λαϊκού ζωγράφου Νίκου Μαντά)

Σχολική παρέλαση στην παραλία

(η πολύχρωμη εθνική γιορτή μπροστά στο Ποσειδώνιο)

Τραβάνε την τράτα

(φωτογραφίες στο Λαογραφικό Εργαστήρι Σπετσών)

Τσαντίρια στη γιορτή

(σελ.193, Ανεξ.Σπ.) Εδώ παλιά – όπως και στην Αγία Παρασκευή – γινόντουσαν μεγάλα πανηγύρια, όπου ερχόταν όλο το νησί και κατασκήνωνε για τρεις μέρες. Για να φτιάξουν τα τσαντίρια, μπήγαν χάμω τα κουπιά σε Χ και στη διχάλα βάζαν την αντένα κι από πάνω ρίχναν το πανί. Αλλοι τεντώναν σχοινιά από δέντρο σε δέντρο και πάνω τους απλώναν σεντόνια για να κλείσουν το χώρο. Οι ταβερνιάρηδες φέρναν τραπέζια και καρέκλες και φτιάχναν εφήμερα μαγαζιά με κλαριά, ερχόντουσαν και οι πλανόδιοι με τη πραμάτεια τους, και γινόταν γλέντι με βιολία. Κάποιο ίχνος του πανηγυριού ακόμα επιβιώνει και σήμερα, όταν ξεκινούν τα καϊκια από τη Ντάπια και φέρνουν τον κόσμο για τον εσπερινό. Παρ’όλο που ο οικισμός είναι μικρός, υπάρχουν δυο εκκλησίες των Αγίων Αναργύρων, διότι – όπως λένε – στην πάνω προτιμούσαν να πηγαίνουν οι γεωργοί και στην κάτω οι ψαράδες.

Ψαρεύοντας στο θυνί

(φωτογραφίες στο Λαογραφικό Εργαστήρι Σπετσών)