Πολύ λίγοι ξέρουν, όταν φτάνει το πλοίο τους στη Ντάπια, ότι δένει πλάι σ’ένα παλιό γερμανικό τσιμεντόπλοιο που έχει ενσωματωθεί στο μόλο. Την ιστορία του, μάς τη διηγείται ο Παναγιώτης Βρονταμίτης.
Τσιμεντόπλοια είναι τα πλοία που κατασκευάζονται από τσιμέντο και σίδηρο (ενισχυμένο σκυρόδεμα), σε αντίθεση με την παραδοσιακή τεχνική που θέλει τα πλοία να κατασκευάζονται είτε από ξύλο είτε από σίδηρο. Τα πλεονεκτήματα που προέκυπταν σε αυτές τις κατασκευές ήταν το πολύ χαμηλό κόστος και ο μικρός χρόνος που απαιτείτο για να ολοκληρωθούν ενώ βασικά μειονεκτήματα τα υψηλά εργατικά έξοδα και το ακόμα υψηλότερο λειτουργικό κόστος.
Η ανάγκη κατασκευής τέτοιου είδους πλοίων προέκυψε όταν λόγω των Παγκοσμίων πολέμων και της βιομηχανικής επανάστασης πριν απ’αυτούς παρουσιάστηκε μεγάλη έλλειψη σιδήρου σε όλη την ταχύτατα βιομηχανικά εξελισσόμενη Ευρώπη.
Τα πρώτα γνωστά τσιμεντόπλοια ήταν μεγέθους βάρκας. Αναφέρεται χαρακτηριστικά η πλωτή κατασκευή του Γάλλου Joseph Louis Lambot στην Νότια Γαλλία το έτος 1848. Η βάρκα αυτή αποτέλεσε έκθεμα στην Παγκόσμια Έκθεση που έλαβε χώρα στο Παρίσι το 1855.
Η τσιμεντένια βάρκα του Lambot (συλλογή Παναγιώτη Βρονταμίτη)
Την επόμενη δεκαετία εμφανίστηκαν μεγαλύτερες κατασκευές σε όλη την Ηπειρωτική Ευρώπη, σκάφη από τσιμέντο που χρησιμοποιούνταν για μεταφορές πλέοντας σε ποταμούς ή κανάλια, μέχρι που το 1896 ένας Ιταλός μηχανικός ο Carlo Gabellini άρχισε να χτίζει τα πρώτα τσιμεντόπλοια, μικρά στην αρχή και αργότερα μεγαλύτερα.
Ακολούθησαν οι Γερμανοί, οι Άγγλοι, οι Ολλανδοί αλλά και οι Αμερικάνοι. Τσιμεντόπλοια κατασκευάζονταν καθόλη την διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου πολέμου, ο σίδηρος ήταν απαραίτητος για πολεμικούς σκοπούς και δεν περίσσευε για την ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας.
Το 1917 ένας Νορβηγός ο Nicolay Fougner κατάφερε να χτίσει το πρώτο αυτοκινούμενο τσιμεντόπλοιο με προορισμό τον διάπλου ωκεανών κάτι τόσο πρωτοπόρο για την εποχή εκείνη που ο ναυπηγός του κλήθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ να παράσχει τεχνογνωσία και να εργαστεί γι’αυτήν εκπαιδεύοντας και τους Αμερικάνους. Το 400 τόνων Namsenfjord έπλευσε επιτυχώς και αποτελεί σκάφος σταθμό στην ιστορία των τσιμεντόπλοιων.
Ως γνωστόν ο υγιής ανταγωνισμός επιφέρει πάντα σημαντικές βελτιώσεις σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής. Μετά την άφιξη του Fougner στις ΗΠΑ ο Αμερικάνος επιχειρηματίας Leslie Comyn δημιούργησε την εταιρεία San Francisco Building Co και ξεκίνησε να κατασκευάζει τσιμεντόπλοια χτίζοντας το 1918 το πρώτο τσιμεντόπλοιο ατμόπλοιο. Το SS Faith των 6125 τόνων το οποίο κόστισε 750.000 δολάρια συνέχισε να πλέει ως και το 1921 μεταφέροντας γενικό φορτίο μέχρι να αποτελέσει το πρώτο τσιμεντόπλοιο κυματοθράυστη σε λιμένα της Κούβας όπου και πωλήθηκε.
Ενδιάμεσα των 2 παγκοσμίων πολέμων δεν κατασκευάστηκαν τσιμεντόπλοια σε μεγάλους αριθμούς, δεν υπήρχε έλλειψη μετάλλων και το κόστος ναυτιλιακής εκμετάλλευσης τσιμεντοπλοίων ήταν δυσανάλογα μεγαλύτερα αυτής των μεταλλικών.
Με το ξέσπασμα του 2ου παγκοσμίου πολέμου η έλλειψη μεταλλευμάτων επανήλθε στο προσκήνιο μαζί με τα τσιμεντόπλοια, η Αμερική έχτιζε τέτοιου είδους πλοία τόσο για ναυσιπλοία στον Ατλαντικό όσο και στον Ειρηνικό ωκεανό, οι Γερμανοί τα χρησιμοποιούσαν ως πλοία ανεφοδιασμού σε ολόκληρη την Μεσόγειο χτίζοντας δεκάδες εξ αυτών.
Στην Ελλάδα ειδικότερα οι Γερμανοί τα χρησιμοποιούσαν για τον ανεφοδιασμό των κατεχόμενων νησιών καθώς και την αποστολή εφοδίων στα Afrika Corps. Τα τσιμεντόπλοια καθελκύονταν στην «Γερμανική σκάλα» στον Πειραιά κι όπως έχει αναφερθεί οι Γερμανοί δεν ήσαν και τόσο ικανοί στην κατασκευή τους (ή μήπως οι συμπατριώτες μας που εργάζονταν σ’αυτά εκτελούσαν σαμποτάζ εκ κατασκευής…) με αποτέλεσμα περισότερα από τα μισά να βουλιάξουν στο Αιγαίο.
Καθέλκυση τσιμεντόπλοιου (συλλογή Παναγιώτη Βρονταμίτη)
Τα πλοία αυτά βαριά και δυσκίνητα αποτελούσαν εύκολο στόχο για τα συμμαχικά αεροσκάφη ειδικότερα όταν αυτά βρίσκονταν ελλιμενισμένα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο γνωστός σε όλους μας ΚΕΦΑΛΟΣ που βομβαρδίστηκε από αεροσκάφη στο Παλιό Λιμάνι Σπετσών. Το τσιμεντόπλοιο παρέμενε μισοβυθισμένο όντας μη αξιόπλοο μέχρι που στα τέλη της 10ετίας του 1950 απετέλεσε τον ανατολικό κυματοθραύστη του λιμένα Ντάπιας Σπετσών, ο δε οπλισμός του είχε αφαιρεθεί από τις πρώτες ημέρες του βομβαρδισμού του με επιχείρηση του ΕΛΑΝ.
Δρομολόγια των γερμανικών πλοίων στην Κατοχή (συλλογή Παναγιώτη Βρονταμίτη)
Όπως διηγούνται Σπετσιώτες που είτε δούλεψαν είτε υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες, το τσιμεντόπλοιο ρυμουλκήθηκε και βυθίστηκε στην θέση που παραμένει ακόμα και σήμερα, αφαιρέθηκαν δομικά υλικά (κυρίως σίδηρος), παραγεμίστηκε με χώμα και τσιμέντο. Κατά τα πρώτα χρόνια η «συγκοινωνία» με τον κυρίως προβλήτα γινόταν με μαδέρι, τα πλοία της γραμμής έδεναν δίπλα του. Αργότερα με λιμενικά έργα σε αρκετές περιόδους και φάσεις ολοκληρώθηκε η ένωση του τσιμεντόπλοιου με τον κυρίως προβλήτα καθώς και η επιμήκυνση και διαπλάτυνση αυτού μέχρι να πάρει την μορφή που έχει ο προβλήτας Ντάπιας σήμερα.
Ο τρόπος κατασκευής των τσιμεντοπλοίων περιγράφεται στο 4ο τεύχος του περιοδικού Εφοπλιστής από τον κ. Γιάννη Γαβρίλη: Τσιμεντένια καλούπια στηριγμένα πάνω σε τσιμεντένια «βάζα» επενδύονταν με λεπτή λαμαρίνα και μορφοποιούσαν το σκαρί του τσιμεντοπλοίου. Στη συνέχεια οι εργάτες παραγέμιζαν το καλούπι με σκυρόδεμα δουλεύοντας το χαρμάνι με τα χέρια. Λίγες ημέρες μετά γινόταν το ξεκαλούπωμα και το σκαρί έπαιρνε τον δρόμο για την θάλασσα πάνω στην τσιμεντένια γλύστρα. Οι καθελκύσεις δεν ήταν πάντα επιτυχείς, μερικά από τα τσιμεντόπλοια βούλιαζαν επιτόπου, άλλα ταξίδευαν για λίγο και μετά βούλιαζαν. Όσα αποδεικνύοταν αξιόπλοα εξοπλίζονταν με μηχανή και ξεκινούσαν τον ανεφοδιασμό στα νησιά του Αιγαίου.
Στις μέρες μας δεν χρησιμοποιούνται πλέον τσιμεντόπλοια στην ναυσιπλοία κυριότερα λόγω του μεγάλου κόστους εκμετάλλευσης, οι τεχνικές όμως ως προς την κατασκευή και τον πλου των πλοίων αυτών έχουν και θα έχουν ευρεία χρήση στις βιομηχανικές κατασκευές, χαρακτηριστικότερο παράδειγμα στον Ελληνικό χώρο (και σχετικά πρόσφατο) τα στηρίγματα (έδρες) της γέφυρας Ρίου – Αντιρίου τα οποία κατασκευάστηκαν στην στεριά και κατόπιν έπλευσαν – ρυμουλκήθηκαν στο σημείο όπου και τα βλέπουμε σήμερα.
Καπτάν Παναγιώτης Βρονταμίτης
Τσιμεντόπλοιο στο λιμάνι (συλλογή Παναγιώτη Βρονταμίτη)
—–
όψεις και απόψεις στις Σπέτσες 