όψεις και απόψεις στις Σπέτσες

Εδώ είσαι στην 3η από τις 5 ενότητες του δοκιμίου «Τέχνες της αποχώρησης».
Οι άλλες τέσσερις ενότητές του είναι:
2a– Πρώτος γύρος, 1-0
2b– Οι 1000 μήνες σου κ’ οι προσωπικές συνθήκες
2d- Επιλογές: γαλήνη, ευθανασία ή αυτοκτονία; και
2e- Τι νόημα θ’αφήσει το πέρασμά σου;
.

Ακολουθούν παρακάτω τα κεφάλαια αυτής της ενότητας:
2c10. Το κλασικό πέσιμο ή χέσιμο
2c40. Πιο παλιά, πώς πεθαίναμε;
2c45. Παράλληλα, στους Ορθόδοξους του Βυζαντίου
2c50. Ο καλός θάνατος, ο κακός θάνατος
2c80. Οι καθαριστές στην Ιαπωνία

2c10 Το κλασικο πεσιμο ή χεσιμο

Το πέσιμο
Συχνά προκαλεί «κάταγμα για το οποίο ο ηλικιωμένος (πριν τις σύγχρονες προόδους στη χειρουργική ορθοπεδική), έμενε επί μακρόν ακινητοποιημένος στο κρεβάτι. Επακόλουθο του παρατεταμένου κλινοστατισμού ήταν οι λοιμώξεις από το αναπνευστικό και το ουροποιητικό, οι οποίες στην πριν τα αντιβιοτικά εποχή ήταν κατά κανόνα μοιραίες. Άλλα πιθανά αίτια θανάτου ήταν οι θρομβώσεις και οι εμβολές, ενώ η κακή ανοσία του γήρατος είχε και αυτή τη δική της συμβολή».

Το χέσιμο
Με το δεύτερο αίτιο υπονοείται το σφίξιμο της κοιλιάς για αφόδευση, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε ανακοπή μέσω αύξησης του τόνου του παρασυμπαθητικού, που επιφέρει βραδυκαρδία και μεγάλη αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

2c40 Πιο παλιά, πώς πεθαίναμε;

Όχι και τόσο παλιά
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης δείχνει «Στ’αμπέλια» πώς ήταν η  κατάσταση στη Ρηχειά και στο Ζάρακα Λακωνίας, τις δεκαετίες του ’50 και ’60: «Αυτοί οι φτωχοί κι εργατικοί άνθρωποι ήταν εντελώς απροστάτευτοι απέναντι στις αρρώστιες. Μια απλή αρρώστια μπορούσε να τους στείλει στον άλλο κόσμο. (…) Δεν υπήρχε σπίτι που να μην έχει κατάκοιτο ένα γέροντα ή μια γερόντισσα, όταν ο νταμπλάς, το εγκεφαλικό, δεν τους είχε στείλει κατευθείαν. Οι γέροι, κανείς τους δεν είχε δόντια. (…) Για τα χρόνια που γράφω, το σημάδι ήταν αυτό: οι άνθρωποι δεν είχαν δόντια.»

Ακόμα πιο παλιά
Ο Γάλλος ιστορικός Philippe Ariès έγραψε ένα σημαντικό βιβλίο (υπάρχει και στα Ελληνικά): «Ο άνθρωπος ενώπιον του θανάτου». Δείχνει πώς η στάση του απέναντι στο θάνατο πέρασε από τρία στάδια: την οικειότητα, το φόβο και την αποστροφή. Ενώ σήμερα όλο και περισσότεροι βλέπουν το θάνατο ως μια παρεκτροπή που την καταπολεμά η ιατρική και που θα τη νικήσει η επιστήμη.

1ο στάδιο, η οικειότητα με το θάνατο
Επί χιλιετίες, το θάνατο το ζούσαν στο κάθε νοικοκυριό
όπου συνυπήρχαν από γιαγιάδες μέχρι δισέγγονα.
Κι ενώ κάπου στο χώρο τα μικρά παίζαν και τρέχαν,
ανάμεσά τους ένας γέρος ξεψυχούσε εδώ και κάποιες μέρες.

2ο στάδιο, ο φόβος μπρος στο επέκεινα
Ο Philippe Ariès παρατηρεί μια καμπή κατά τον 12ο αιώνα.
Αυτό στην καθολική Ευρώπη.

(Πιο κάτω έχω σημειώσει τι γινόταν στο ορθόδοξο Βυζάντιο.)

Την καμπή στην Ευρώπη, ο Ariès την αποδίδει στις νέες ανησυχίες των ανθρώπων απέναντι στη μοίρα τους. Αλλάζουν και τα κοιμητήρια. Ως τότε οι τάφοι ήταν ανώνυμοι, ενώ τώρα αποκτούν σήματα με χαραγμένα ονοματεπώνυμα.
Γιατί συμβαίνουν αυτά; Διότι αλλάζει το πώς ο «δυτικός» άνθρωπος ακούει τα κηρύγματα για Παράδεισο, Κόλαση, Καθαρτήριο και την ημέρα της Κρίσης. Ως τότε ήταν απλός ακροατής (ως μέλος μιάς συλλογικότητας) των όσων θα συμβούν. Τώρα όμως αρχίζει να περνά από το «εμείς» στο «εγώ» (στην ατομικότητα).
Γιατί; Διότι πλέον τα κηρύγματα είναι πιο μαστορεμένα ψυχολογικά, και μπορούν και τον πείθουν πως έχει προσωπική ευθύνη για όσα θα του συμβούν μετά θάνατον. Κάτι ανάλογο θα συμβεί και στο Βυζάντιο.
Αργότερα, τον 16ο αιώνα, θα μεταμορφωθούν πάλι ριζικά οι συνειδήσεις, χάρη στις καταχρήσεις της Καθολικής εκκλησίας και και την οργή των διαμαρτυρομένων.

3ο στάδιο, η αποστροφή απέναντι στο θάνατο
Η σύγχρονη εποχή και η επιστήμη αλλάξαν κι αυτές την αντίληψη απέναντι στο θάνατο. Δεν έχουμε πια καμπή αλλά ρήξη. Ο θάνατος είναι πια κάτι παράλογο, απαράδεκτο, απάνθρωπο.
Οι πιο πολλοί στο «πολιτισμένο κόσμο» δεν πεθαίνουν πια στο σπίτι τους αλλά στο νοσοκομείο, σε μονάδα φροντίδας ή στο γηροκομείο.
Το νοσοκομείο έχει προτεραιότητα. Πρώτα διότι επισκευάζει βλάβες και βελτιώνει την ποιότητα ζωής. Ενώ στις σοβαρές περιπτώσεις, συχνά σε σώζει από βέβαιο θάνατο, και σού δίνει πολλά ακόμα χρόνια υγιούς και παραγωγικής ζωής. Δίχως αυτό, εγώ θα ήμουν ήδη πεθαμένος εδώ και χρόνια.
Μα δεν λείπουν και οι μάταιες περιπτώσεις. Ο ρόλος του νοσοκομείου είναι να  προσπαθήσει να τις ανακουφίσει και να παρατείνει τη ζωή του μελλοθάνατου.
Παράλληλα, τολμηροί επιστήμονες αναζητούν πώς να παρατείνουν τη ζωή, ακόμα και τρόπους αθανασίας, βιολογικούς και ηλεκτρονικούς. Μέχρι να το πετύχουν, υπάρχουν αποθήκες βαθειάς κατάψυξης για να διατηρηθεί το σώμα σου ή, πιο οικονομικά, μόνο το κεφάλι σου.

2c45 Παραλληλα, στους Ορθοδοξους του Βυζαντιου

Πώς μεταμορφωνόταν ο εσωτερικός κόσμος του Βυζαντινού ανθρώπου; Το περιγράφει το βιβλίο του Derek Krueger, «Liturgical Subjects. Christian Ritual, Biblical Narrative, and the Formation of the Self in Byzantium«. Στο Βυζάντιο οι μεταμορφώσεις ξεκίνησαν πιο νωρίς, τον 6ο αιώνα, χάρη στο Ρωμανό το Μελωδό. Τις συνοψίζει ένα άρθρο του Φώτη Βασιλείου (Ιόνιο Πανεπιστήμιο) στο περιοδικό «Θεολογία» 4/2015).
«Μέσα από τους στίχους του Ρωμανού, πρόσωπα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης συνομιλούν ή εκφράζουν τις μύχιες σκέψεις τους. (…) Επιπλέον, οι πρωτοπρόσωποι διάλογοι που κυριαρχούν στα κοντάκια του Ρωμανού, επιτρέπουν στον ψάλτη και τους ακροατές να ταυτιστούν με τους μετανοούντες ήρωες και να εκφράσουν δι’αυτών τον βαθύτερο εαυτό τους».
Εδώ βλέπουμε ανάλογες ψυχολογικές μεθόδους με κείνες των Καθολικών, όπου το ζητούμενο είναι η ταύτιση. Και πάμε πιο πέρα. Ο Krueger επισημαίνει την καινοτομία του Ανδρέα Κρήτης (8ος αιώνας) που ναι μεν παρουσιάζει παραδείγματα μετάνοιας. αλλά με τη εξής διαφορά: «ο πιστός πλέον δεν καλείται να ταυτιστεί με τα πρόσωπα αυτά, αλλά να δει και να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα στις πράξεις και την μετάνοια των ηρώων και τελικά να ζητήσει ο ίδιος συγχώρεση για τις δικές του αμαρτίες». Όχι με το γενικό «εμείς» αλλά τις προσωπικές δικές του! Να κάνει δηλαδή ένα βήμα προς την ατομικότητα.

Τον 9ο αιώνα η Μονή Στουδίου -και οι άλλες που την ακολούθησαν- καινοτομεί στο Τριώδιο της Μεγάλης Εβδομάδας. Εκεί, «οι ύμνοι χρησιμοποιούν τη ρητορική τέχνη της ‘ηθοποιίας’, της μίμησης δηλαδή του χαρακτήρα ενός συγκεκριμένου προσώπου, τόσο για να διερευνήσουν τον εσωτερικό κόσμο των πιστών, όσο και για να υιοθετήσουν συγκεκριμένους τρόπους θεώρησης του εαυτού».
Αυτά, τον 9ο αιώνα. Σε ποιό βαθμό πετύχαινε, δεν ξέρω.
Ποιες μεθόδους εφαρμόζουμε σήμερα ως Ορθόδοξοι;
Δεν χρειάζεται πολλή μελέτη, τις συνοψίζει μια εικόνα:
οι στολισμένοι Άρχοντες που περιέχει η Ιερά μας Σύνοδος.

2c50 Ο καλος θανατος, ο κακος θανατος

Ένας γιατρός που ασχολείται με το θέμα είναι ο Γιώργος Κρανιδιώτης.
Στις αρχές του 2020 έκανε μια ομιλία με θέμα
«Μπροστά στο τέλος. Μπορεί να υπάρξει «ευθάνατος» θάνατος;»
Η ομιλία είναι διαθέσιμη στο YouTube εδώ:

ενώ ο υπότιτλός της καλύπτει ζωτικά θέματα:
«Για την ευθανασία, την υποβοηθούμενη από τον ιατρό αυτοκτονία, τη μη-κλιμάκωση / απόσυρση της αγωγής, την προθανάτια φροντίδα και το hospice».

Σημειώνω εδώ κάποιες από τις αντιδράσεις στο Facebook:
Μαρία Λ. Θα έπρεπε να έχουμε την επιλογή αυτή. Είναι δικαίωμα.
Για τους πιστούς στους οποίους και ανήκω θα πρόσθετα πως όταν ο γιατρός σου φέρνει άσχημα νέα, ο Θεός έχει ήδη δρομολογήσει την ολοκλήρωση αυτούς επίγειας ζωής σου. Οσο για αυτούς που θέλουν να πιστεύουν σε ένα θαύμα μέχρι την τελευταία στιγμή, πάντα υπάρχει χρόνος ακόμα και την ύστατη στιγμή.
Θεωρώ πως τα θαύματα συντελούνται ανεξαρτήτως αν έχει προγραμματιστεί ευθανασία ή όχι , με την παρέμβαση του Θείου.
Η ευθανασία πρέπει να είναι επιλογή. Αξιοπρέπεια και ευζωια μέχρι τέλους!
Irene K. Οι περισσότεροι έχουμε βιώσει μέσα από αγαπημένα μας πρόσωπα τον αργό βασανιστικό θάνατο από βαριάς μορφής ασθένεια. Είναι πολύ επώδυνο για αυτόν που το βιώνει καθώς και για τους γύρω του. Η ασθένεια σε κατακερματίζει σαν άνθρωπο σωματικά και ψυχικά!! Όλοι θα έπρεπε να έχουμε το δικαίωμα της επιλογής!!
Christina K. Καλησπέρα κ.Γιώργο. Χθες διάβασα το άρθρο και σήμερα είδα το βίντεο. Είναι πολύ κατατοπιστικό βίντεο και διευκρυνίζει πολλά. Σας ευχαριστούμε πολύ, προσωπικά μου λύθηκαν πολλές απορίες. Θα ήθελα να σας ρωτήσω αν γνωρίζετε πέρα από την Μητρόπολη Μεσογαίας, που έχει δημιουργήσει μια τέτοια ανακουφιστική μονάδα, υπάρχει σαν σκέψη ή ακόμα και προβληματισμός στο να δημιουργηθούν τέτοιες μονάδες, για τους ασθενείς τελικού σταδίου;
Γιώργος Κρανιδιώτης. Δυστυχώς, πέραν της «Γαλιλαίας» δεν υπάρχει άλλο hospice στην Ελλάδα..

2c80 Οι καθαριστες στη Ιαπωνία

Στην εύπορη Ιαπωνία, εκατομμύρια ηλικιωμένοι
προτιμούν να κατοικούν εντελώς μονάχοι παρά σε γηροκομεία.
Πολλοί παραμένουν εβδομάδες και μήνες
ξεραμένες μούμιες στο πάτωμα, στο λουτρό ή στο κρεβάτι
μέχρι κάποιος να πάρει χαμπάρι πως πέθαναν.

Αυτό ανέδειξε νέα επαγγέλματα, τους «καθαριστές πένθους»
όπως το συνεργείο του Masatomi Yokoo (είναι και στο Facebook)
που εξαφανίζει τα ίχνη του  απομονωμένου μοναχικού θανάτου:
ψόφια σκαθάρια και μύγες, κελύφη σκουλικιών
και τα καφετιά στεγνά ζουμιά της αποσύνθεσης.

Τι σημαίνει άραγε για τις εκσυγχρονισμένες χώρες
όταν αυτό συμβαίνει στην οργανωμένη και πλούσια Ιαπωνία;
Ότι δεν είχε ο γέρος λεφτά για το γηροκομείο;
Ότι δεν υπάρχουν δημόσιες δομές πρόνοιας;
Ή ότι αυτά τα παραπάνω, πολλοί τα αποστρέφονται;

Τώρα έχεις δύο επιλογές:
α) Προχωράς στα επόμενο:
<<Επιλογές: γαλήνη, ευθανασία ή αυτοκτονία>>
β) Επιστρέφεις από εκεί που ήρθες:
<<Τέχνες της αποχώρησης>>