όψεις και απόψεις στις Σπέτσες

Όταν ο γείτονάς μου, Γιώργος Μπέλεσης, παρέλαβε το κτίριο του «1800», βρήκε διάφορα παλιά χαρτιά και τεφτέρια σ’ένα κουτί, και μου τα έδωσε να δω τι ήταν. Έτσι ξεκίνησε η εργασία για το «Αρχείο Γιάννη Καστριώτη». Το μελέτησα, το ταξινόμησα, και αποδελτίωσα τα κυριότερα στοιχεία του. Τέλος, έγραψα μια περιγραφή των όσων περιέχει. Είναι το κείμενο «Περιεχόμενα του Αρχείου Γιάννη Καστριώτη, πλοιάρχου από τις Σπέτσες», με ημερομηνία 24 Σεπτ. 2002. Με την ίδια ημερομηνία, ο Γιώργος Μπέλεσης το παρέδοσε για φύλαξη στο Τοπικό Αρχείο Σπετσών, όπου και μπορεί να το συμβουλευτεί όποιος ενδιαφέρεται.
Ο καπεταν-Γιάννης, όπως τον λέγανε, γεννήθηκε το 1886. Ξεκίνησε με παράκτια ιστιοφόρα και τέλειωσε με ποντοπόρα φορτηγά. Ήταν από οικογένεια καραβοκυραίων. Κληρονόμησε το σπίτι από τον θείο του Ιωάννη Παυλίνα και το κληροδότησε στην ψυχοκόρη του Ελένη Τραπεζόντα, σύζυγο του ναυτικού Στέλιου Τσούγκα. Εκείνος, με την σειρά του, το κληροδότησε στον ανηψιό του Γεώργιο Μπέλεση, της οικογένειας των ναυπηγών, ο οποίος και βρήκε το αρχείο. Ο Στέλιος Τσούγκας συχνά μιλούσε στον Γεώργιο Μπέλεση για την υπερηφάνεια του καπεταν-Γιάννη, μπρός σ’έναν πίνακα που απεικονίζει ένα δικάταρτο ιστιοφόρο, με τίτλο «Ηλίας. Νικόλαος Στ. Καστριώτης 1889″. Ο πατέρας του λεγόταν Νικόλαος του Σταματίου, αλλά όταν πέθανε, κάποια αδέλφια του απέκτησαν, με δίκες, την περιουσία που είχε αφήσει στην χήρα του Ελένη (το γένος Παυλίνα) και στα παιδιά του, τον Γιάννη και την Σταματίνα. Ίσως είναι ο λόγος που ο καπεταν-Γιάννης ήταν πλοίαρχος στην δούλεψη άλλων, αντί καραβοκύρης.
Απο την περιγραφή του αρχείου, παραθέτω εδώ κάποια ενδιαφέροντα αποσπάσματα (Όσο για το πλήρες κείμενο της περιγραφής, προσπάθησα να το «ανεβάσω» στην ιστοσελίδα αλλά συναντώ τεχνικές δυσκολίες. Αν το θέλετε, μπορώ να σάς το στείλω με email). Το αρχείο περιέχει στοιχεία για όσους μελετούν την ναυτική ιστορία (διαδρομές, διάρκειες), την διαχείριση πλοίων (μισθοδοσία, τροφοδοσία, επισκευές, ισολογισμούς), τις ανθρώπινες σχέσεις (οικογένεια, συντοπίτες), την θρησκευτικότητα κλπ. Περιγράφω εδώ ένα μέρος των όσων περιλαμβάνει:

α) 4 ημερολόγια πλοίων
β) βιβλίο «Ναυτικής Επιστήμης»
γ) προσωπικά έγγραφα

Ημερολόγια πλοίων
Υπάρχουν 4 ημερολόγια:

Ημερολόγιο 1879-87 Βρίκι Αγ.Απόστολοι
Ξεκινά στις 14 Μαϊου 1879 και σταματά απότομα μετά από 8 χρόνια, στις 27 Μαρτίου 1887, καλύπτοντας 39 φύλλα από τα 100 του βιβλίου. Παρ’ό,τι είναι εξαιρετικά λακωνικό, καταφέρνει να μεταφέρει την αγωνία από τις κακοκαιρίες, όπου το πλοίο έμπαζε νερά, όπως και την ανία από τις ατέλειωτες αναμονές για ούριο άνεμο.
Τα πιο πολλά ταξίδια του «Αγ.Απόστολοι» μεταφέρουν στάρι από το Ταϊγάνιο της Μαύρης Θάλασσας στην Δυτική Μεσόγειο. Το πρώτο ταξίδι διαρκεί 3 μήνες και 15 ημέρες, ξεκινά στις Σπέτσες και καταλήγει στις Σπέτσες, οπότε γίνεται και η πρώτη θεώρηση του βιβλίου. Η διαδρομή αυτή έχει καταγραφεί ως εξής: Σπέτσες, Χίος, Καράμπουρνα, Τρωάδα, Ίμβρος, Δαρδανέλια, Μαρμαρά, Σαραϊμπουρνού, Γκέρτζ (αλλά και Κιέρζη), Ταϊγάνιο, Γενίκαλε, Γκέρτζι, Δαρδανέλια, Μεσήνη, Καντάνια, Σπέτσες.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται και κάποια πρόχειρα χαρτιά και αντικείμενα όπως τσιγαρόχαρτα, ένα φύλλο στυπόχαρτο, ένα μοιρογνωμόνιο με σπάγγο μέσα σ’έναν φάκελλο που απευθύνεται προς τον «Κον Παναγιώτην Θ (;) Γουδήν, Νεάπολιν», δύο έντυπα (στα Ρωσικά και στα Ελληνικά) για τυχόν παράπονα κατά των πιλότων της Αζοφικής, που εδώ ονομάζονται «ναυαγοί».

Ημερολόγιο 1912-13 s/s Epaminondas
Απ’έξω γράφει «ss Billio – Ατμόπλοιον Μπήλιω» και είχε αρχικά χρησιμοποιηθεί για τα ταξίδια αυτού του καραβιού, νηολογίου Σύρου. Μετά από τα πρώτα 4 φύλλα (που εκάλυπταν Σεπτ. και Οκτ. 1908, αλλά έχουν κοπεί), διακόπτεται η χρήση του ως ημερολόγιο του «Μπήλιω» και ξεκινά η χρήση του ως βιβλίου λογαριασμών του «Επαμεινώνδα». Παραμένουν όμως στις πίσω σελίδες κάποια σχέδια φόρτωσης του «Μπήλιω» του υποπλοίαρχου Ανδρέα Αρχανιωτάκη. Αφορούν φορτία με στάρι από το Ταϊγάνιο στο Μπάρι και από τη Βράϊλα στη Ραβέννα, και σιδηροδρομικές ράβδους από το Μαριουπόλ της Αζοφικής Θάλασσας στη Μελίλλα του Μαρόκου.
Ως βιβλίο του «Επαμεινώνδα» καλύπτει διαδρομές όπως Πειραιά – Καλαμάτα – Σέττη (Γαλλία) – Κατάκωλον, ή ακόμα Ελευσίνα – Σφαξ (Τυνισία) – Μασσαλία. Η Σέττη (Cette ή Sète) ήταν γνωστή για τα κεραμίδια της. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Τζελίνα Χαρλαύτη (προφορική επικοινωνία 7/02), εφοδίαζε με κεραμίδια πολλούς ναυτότοπους όπως Ιθάκη, Καστελόριζο, Σύμη, Σύρο, Άνδρο, Γαλαξίδι κλπ. Αυτό το βιβλίο καλύπτει τις πλόες 1-11 του «Επαμεινώνδα», από Ιούνιο 1912 έως Δεκ.1913. Οι πλόες 12-22 (Ιαν.1914-Μάϊο 1916) περιέχονται στο επόμενο βιβλίο.

Ημερολόγιο 1914-17 Επαμεινώνδας και 1917-22 Αγ. Σπυρίδων
Στην πρώτη σελίδα γράφει: «Αντίγραφον λ/σμών ταξιδίων s/s Επαμεινώνδας αρχόμενον από 1 Ιανουαρίου 1914 Πλοιάρχου Ι. Ν. Καστριώτη». Η πρώτη καταχώρηση λέγει: «Πλούς 12ος. Από 1 Ιανουαρίου 1914 μέχρι τέλους Φεβρουαρίου 1914. Πειραιεύς – Λαύριον – Ελευσίς – Πειραιεύς – Καλάμαι – Σέττη – Κατάκωλον – Πειραιεύς». Οι λογαριασμοί του πλού περιλαμβάνουν: Ναυτιλιακά, Έξοδα Πλοίου, Έξοδα Μηχανής, Έκτακτα Έξοδα, Τρόφιμα, Μισθοδοσία Πληρώματος και Ισολογισμό Ταξιδίου. Η μισθοδοσία καλύπτει 20 άτομα. Αντιπροσωπευτικοί μισθοί διμήνου για το 1914, σε δραχμές: Πλοίαρχος 700, Μηχανικός 700, Υ/αρχος 350, Θερμαστής ή Ανθρακεύς 180, Ναύτης 160, Ανθρακεύς 130.

Ημερολόγιο 1935-39 Α/ον Αννα Μαζαράκη
Με πλοίαρχο τον Ιωάννη Ν. Καστριώτη, καλύπτει 21 πλόες (πλούς 27 – 48) σε μια περίοδο 4 ετών (1935 – 1939). Ιδού μια ιδέα από τα ταξίδια:

1935 – Barry-Dock Santos – 2 μήνες, 1 ημέρα
1935 – Rosario B.Aires Tenerife Liverpool – 2 μήνες, 11 ημέρες
1935 – Σουηδία Φινλανδία Αλεξάνδρεια – 2 μήνες, 17 ημέρες
1935 -Αλεξάνδρεια Hull – 1μήνας, 14 ημέρες
1935 – Gdynia B.Aires – 2 μήνες, 1 ημέρα
1939 – Rosario B.Aires Tenerife Anvers – 2 μήνες, 13 ημέρες

Οι λογαριασμοί καλύπτουν μισθοδοσία, έξοδα, και ισολογισμούς ταξιδίων. Από την μισθοδοσία βλέπουμε την σύνθεση του πληρώματος (10 θερμαστές κι ένας αρχιθερμαστής προς 7 ναύτες και 2 λιπαντές) και πόσο πληρωνόταν ο καθένας. Σε 36 άτομα πλήρωμα του 48ου ταξιδιού, βλέπουμε σπετσιώτικα ονόματα όπως Γεώργιος Λαζάρου υπο/ρχος, Εμμανουήλ Σπύρου ναύτης, Πέτρος Τραπεζόντας ναύτης, Ιωάννης Σκάντζος ναύτης, Μιχαήλ Δελιέζας ναύτης, Λάμπρος Λάμπρου θερμαστής, Απόστολος Κόκορης θαλα/ος.
Στο τελευταίο πλου (48ο ταξίδι), ο Ισολογισμός Ταξιδίου περιέχει έναν λ/σμό «Πολεμικού Επιδόματος». Πράγματι, το πλοίο ξεκινά από την Αργεντινή στις 19 Αυγούστου 1939 και καταλήγει την 1η Νοεμβρίου στην Αμβέρσα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει εν τω μεταξύ ξεσπάσει. Την 1η Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Πολωνία και στις 3 Σεπτεμβρίου τα γερμανικά υποβρύχια αρχίζουν επιθέσεις κατά των συμμαχικών πλοίων, με πρώτο θύμα το βρετανικό επιβατικό «Αθήνια», στα ανοιχτά της Ιρλανδίας. Αμέσως αρχίζει η οργάνωση νηοπομπών, αλλά στις 24 Σεπτεμβρίου βυθίζονται 3 ουδέτερα εμπορικά που κατευθύνοντο στην Αγγλία. Μπορούμε να φανταστούμε πώς ένιωθαν πάνω στο «Αννα Μαζαράκη» καθώς ταξιδεύαν προς την Ευρώπη. Παρακάτω θα δούμε πώς αντιδράσαν όταν τους ζήτησαν να ταξιδέψουν προς τις Η.Π.Α.
Οι τελευταίοι λογαριασμοί αφορούν «Διαμονή και επισκευή Αμβέρσης από 2 Νοεμβρίου μέχρι και της 29 ιδίου, Ημέρας 28». Ο καπετάν-Γιάννης ζητά από τους πλοιοκτήτες να στείλουν νέο πλοίαρχο και πλήρωμα, όπως φαίνεται στην σχετική αλληλογραφία. Σε λίγο θα ξεκινούσε και η γερμανική επίθεση κατά του Βελγίου.

Αλληλογραφία για το «Άννα Μαζαράκη» από 1.6.1939 έως 23.11.1939.
Εδώ υπάρχουν τηλεγραφήματα της 27 Οκτ. που αφορούν την αναχώρηση του υποπλοιάρχου (Γεωργίου) Λαζάρου για το φέρυ «Elisabeth» στο Νάρβικ. Ακολουθεί μια αλληλογραφία όπου εμπλέκονται δύο άλλα πρόσωπα: ο Νικολαϊδης στην Αμβέρσα και ο Λυκιαρδόπουλος στο Λονδίνο (Lykiardopulo & Co. Ltd, Llanwysg, Crickhowell, Breconshire):
– Τηλεγράφημα του Καστριώτη από Αμβέρσα προς τον Λυκιαρδόπουλο, λέγοντας πως οι αξιωματικοί και το πλήρωμα αρνούνται να συνεχίσουν. Πρέπει να επαναπατριστούν με δαπάνες των ιδιοκτητών και να σταλούν 25 αντικαταστάτες.
– Τηλεγραφήματα για μετασκευές στο «Αννα Μαζαράκη» για να ταξιδέψει προς τις Η.Π.Α.
– Τηλεγράφημα 16.11.39 προς Μαζαράκη: «Lazarou kai schedon oloi tou pliromatos arnountai. Castriottis.»
– Στέλνονται αυθημερόν δύο απαντήσεις, μέσω Νικολαϊδη. Του Διονύση Μαζαράκη από το Hotel Richemond της Γενεύης, παρακαλώντας τον Καστριώτη να μείνει ακόμα για ένα ταξίδι. Και το εξής τηλεγράφημα από την Αθήνα: «Parakaloumen thermos anatheorisite apofasin sas paramenontes toulachiston di en taxidion inai adynaton akyrossomen timecharter tilegrafissate = ickoghenia mazaraki».
– Τηλεγράφημα Καστριώτη 17.11.39 προς Μαζαράκη στη Γενεύη: «Resterais avec grand plaisir mais etant donné navire affreté time charter regrette vivement ne pouvoir changer decision. Castriotis».
– Απαντούν από Αθήνα: «Parakaloumen exetasite aftothi ean iparchoun meli dechomena taxidefsosi kai tilegrafissate mas apostilomen ipolipa prow symplyrosin pliromatos possa kai idikotitas Stop Peripou 25 ellinika plia ekteloun paromia time charter – mazaraki bros».
– Καστριώτης προς Μαζαράκη στην Αθήνα, 18.11.39: «Adynaton pisthi pliroma akolouthisi Stop Hriazontai pliarchos protos kai defteros axiomatikou asyrmatistis xylourgos epta naftai protos defteros tritos mihanikoi donkeyman kai thermastai thalamipolos magiros voithos magirou Stop Proxenos edilosen arnoumenoi ektelesoun taxidion palinostithoun dapanais ploiou ean apovi adynatos naftologisis ton entaftha i perix epi allon ploion – Castriottis».

Βιβλίο «Ναυτικής Επιστήμης»
(Σημ: η αποδελτίωση έγινε από τον κ. Αλέκο Δ. Μπούφη)

Δεν φέρει βέβαιη χρονολογία, αλλά οι ημερομηνίες των πινάκων και ασκήσεων δείχνουν πως ίσως να γράφτηκε γύρω στο 1848. Στην πρώτη σελίδα γράφει «Georgio Tezzi, greco» και από κάτω «Γεωργηος Τεζης». Ο γραφικός χαρακτήρας δείχνει εξαιρετική καλλιγραφία, αλλά η ορθογραφία πάσχει.

σ.1-42 Αρχαι και λύσεις των ευθήγραμον και ορθογονήον τρηγόνον (δηλ. τριγωνομετρία)
σ.43-56 παραδείγματα τήρησης των:
– Ημερολογειον ηστορηκον κε Μαθηματηκον τού ταξηδείου
– Βιβλίον εισαγογής και εξαγογής
– Βλοίον τροφών
– Βιβλείον Πλείου
Συνέχεια των παραπάνω παραδειγμάτων υπάρει στις σελ.58-60 που βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. Μεταξύ των σελίδων 56 και 69 υπάρχουν πίνακες με τις κλίσεις του ηλίου για τα έτη 1855-1870:
– Κλήσης Ηλοίου
σ.69-72 Λύσης των Προβλειμάτον της Ναυτικής δια της Κλήμακος των Χόρδων (παραδείγματα ναυτικών υπολογισμών)
σ.75-78 πίνακες διόρθωσης της κλίσης του ηλίου.

Προσωπικά έγγραφα

Το παλαιότερο έγγραφο στο αρχείο είναι του 1863, ένα συμβόλαιο με το οποίο ο Σταμάτιος Νικ. Καστριώτης, προπάππους του καπεταν-Γιάννη, αποκτά 1/6 μαγαζιού στην περιοχή της αγοράς, από τον Παναγή Ιω.Στεμιτσιώτη. Τα έγγραφα βοηθούν στην σύνταξη του οικογενειακού δέντρου των Καστριώτη. Όσον αφορά τον καπετάν-Γιάννη Καστριώτη, δείχνουν την εξέλιξη του γραφικού χαρακτήρα του και της υπογραφής του, βοηθώντας έτσι στην «ταυτοποίηση» φωτογραφιών και ημερολογίων πλοίων.
Τα οικογενειακά χαρτιά βρέθηκαν όλα μαζί σ’ένα μικρό ξύλικο κουτί που είχε σχήμα βιβλίου. Από τα περιεχόμενα, αποδελτιώνω κυρίως τα ονόματα ως στοιχεία του οικογενειακού δέντρου των Καστριώτη, που ίσως φωτίσει την εξέλιξη της οικογένειας και της περιουσίας της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι εκκλήσεις του Δημήτρη Καστριώτη προς τον αδελφό του Νικόλαο, ζητώντας βοήθεια. Φαίνεται να έχει μπλέξει σε κάτι μπερδεμένες υποθέσεις που αξίζει να μελετηθούν λεπτομερώς. Ο Νικόλαος Σταματίου Καστριώτης, στον οποίο απευθύνονται οι επιστολές, νυμφεύεται την Ελένη Παυλίνα και αποκτά το 1886 έναν γιό, τον Ιωάννη, δηλαδή τον καπετάν-Γιάννη Καστριώτη.
Η μια απο τις επιστολές, με ημερομηνία 12 Νοε. 1878, απευθύνεται προς «Ανεψιέ μου Νικόλαε (εις Σπέτσες)» απο τον θείο του Αντώνιο Ν. Καστριώτη. Γράφει: «Τη 10 τρέχοντος μηνός όρα 11.45 έλαβα το τηλεγράφημά σας έχον ούτος: ο Πατήρ μου και αδελφό σας Σταμάτης μετέβη εις την αιωνιότιτα. Δεν εληπίθην, διότι εκεί θα μεταβώμεν όλοι εις την παντοτινήν κατοικίαν μας. Εγώ είχον την λήπην δια το παρελθόν του βίου του, και μέχρι της κλίνης της τελευταίας ασθενείας του, ότι επρόσθετε αμαρτίας επί αμαρτιών· ενώ ως άνθρωπος έπρεπε να ήναι λογικώς, και αφού βλέπει ότι εκόπη η πίνα και η δίψα, θα κοπή και η ζωή ( … ) Έπρεπε να φροντίζη περί της ψυχής ( … ) και ούσα βεβαρυμένη από αμαρτίας ολοκλήρου βίου ετών 70 ως έγγιστα, να προπέση εις τον Θεόν και κλαύσει δια τας αμαρτίας του, να ζητίσει το έλαιός του μετά δακρύον και κατανύξεως καρδίας, να ζητίση ιερέα να εξομολογιθή, και του αναγνώση την συγχωρετική ευχήν». Καταλήγει με μια ενδιαφέρουσα εξήγηση, που αφορά την εφαρμογή της ελεημοσύνης στην παρούσα ζωή αλλά της δικαιοσύνης στην μέλλουσα.

Πρόχειρα σημειωματάρια τσέπης
Με εξώφυλλο «Transit Book», 19X11,5 εκ. Ξεκινά το 1949 και η τελευταία εγγραφή είναι του 1968. Περιέχει γνωμικά, σχέδια επιστολών στα αγγλικά προς την τράπεζά του στο Κάρντιφ, προσωπικούς λογαριασμούς, αλλά και ημερολογιακές εγγραφές, όχι όλες με χρονολογική σειρά:

Εκλάπη το δακτυλίδι μου τη 13 Απριλίου 1954
Γάμος Σοφίας τη 26 Οκτωβρίου ημ. Τρίτη (δεύτερη ψυχοκόρη)
Νοέμβριος 1954 ημέραν Τετάρτην – έπαυσα το κάπνισμα.
Έξοδα κληρονομίας από Ματίναν (αδελφή του)
Εισπράξεις 1954 134 οκ. Αμύγδαλα δρ. 1093
Απρίλιος 1957 – Έδωκα το πατρικό σπίτι εις την Ελένην Τσούγκα δια πωλήσεως.
1955 – εννεάμηνα Ματίνας δρχ 200.000
Ήλθεν η διαθήκη Παυλίνα έξοδα δρχ. 240.000
Άρχισε αποστολή Τροφίμων Βενετίας εντολή Ματίνας από 19 Μαρτίου.
Απρίλιος 29 ετήσια Ματίνας δρχ. 150.000
1957 Σεπτέμβριος έπεσε η Βενετία, την μετέφερα εις Πειραιά, έξοδα δρχ 5700
Οκτώβριος επισκευή και καθαρισμός της Στέρνας εις Πανάγον και Μαρνέζον και υλικά δρχ. 1300.
1964 Ανανέωσις Ηλεκτρικών Σπιτιού μετατροπή κλπ εις Ηλεκτρολόγον Ανδρέαν Βάθην αντί τιμήματος 2700 συν λαμπτήρες κλπ 250, το όλον δρχ 2950.
1965 Μιά βαρκάδα άμμο Πάτραλης δρχ. 350

Οι εγγραφές του 1966 δείχνουν κάποια δυσκολία στο γράψιμο. Ο γραφικός χαρακτήρας γίνεται πιο αγκυλωμένος. Ασχολείται με επισκευές του σπιτιού και του κτήματος. Στο τέλος του σημειωματαρίου υπάρχουν λογαριασμοί, μάλλον του Γιάννη Καστριώτη, αλλά και σημειώσεις της ψυχοκόρης του Ελένης, με σχέδιο της διαθήκης της.

—————————-